op. 13.5 Perspectiva (pars V in op. 13)

data: script. 1260-1292: Hackett (1997c), 317.

alii tituli

De scientia perspectiva [Little (1914), 382]
Optics [Little (1914), 382]
Tractatus perspective [Lindberg (1996), 2]

catalogi
Hackett (1997c), 317 

editiones

  • Combach, Johannes (1614), Frankfurt. [primera edición]: en base a un ms. de Oxford no identificado.
  • Jebb, Samuel (1733), London [segunda edición], (1750) [reimpr. con correcciones]: en base a los mss. London, British Library, MS Royal 7.F.VIII; London, British Library, MS Harley 80; Cambridge, Magdalene College Libray, MS Pepsyan 1207; Dublin, Trinity College Library, MS D.2.2 (381).
  • Bridges (1897), Opus maius, vol. II: 1-166 en base a los mss. Oxford, Bodleian Library, Digby 235; Dublin, Trinity College Library, MS D.2.2 (381), con consultas a los mss. London, British Library, MS Royal 7.F.VIII; London, British Library, MS Harley 80; London, British Library, MS Sloane 2156
  • Bridges (1900), Opus maius, vol. III [con revisiones respecto a la ed. de 1897].
  • Lindberg, David C. (1996), Roger Bacon and the Origins of Perspectiva in the Middle Ages, Oxford: Clarendon Press (ed. lat. a partir de 6 mss. y otros 17 consultados, de un total de 39 testimonios registrados: cfr. pp. cii-cv): en base a los mss. indicados en el item siguiente sobre mss. F, L, O, Q, R (y consultados los mss. E, J, T, H, B, K, Mu, A, D, S, C, P, X, U, G, V, N).

mss.

  • Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, MS Plut. 29 cod. 41 (c. 1300), fols. 1r-28v [Lindberg (1996), ms. F]
  • Milano, Biblioteca Ambrosiana, MS R.47 sup. (c. 1300), fols. 61r-111r [Lindberg (1996), ms. M]
  • London, British Library, MS Royal 7.F.VIII (fin. s. XIII), fols. 47r-98r [Lindberg (1996), ms. L]
  • Firenze, Biblioteca Riccardiana, MS 885 (c. 1350), fols. 144r-199v [Lindberg (1996), ms. Q]
  • Cambridge, University Library, MS Add 6866 (s. XIII-XIV), fols. 115v-119r (excerpta)
  • Firenze, Biblioteca Riccardiana, MS 1223B (prim. med. s. XIV), fols. 1r-44r [Lindberg (1996), ms. R]
  • Erfurt, Wissenschaftliche Bibliothek, MS Ampl. Fol. 393 (s. XIV) fols. 1r-22r [Lindberg (1996), ms. E]
  • London, British Library, MS Add. 8786 (s. XIV), fols. 84r-107v [Lindberg (1996), ms. T]
  • Madrid, Biblioteca Nacional de España, MS 10112 (s. XIV), fols. 35r-70v [Lindberg (1996), ms. K]
  • Oxford, Bodleian Library, MS Digby 77 (s. XIV), fols. 1r-56v [Lindberg (1996), ms. D]
  • Oxford, Bodleian Library, MS Savile 16 (s. XIV), 14r-35r [Lindberg (1996), ms. S]
  • Paris, Bibliothèque Nationale, MS Lat. 7434 (s. XIV), fols. 13r-38v [Lindberg (1996), ms. P]
  • Praha, Universitini knihovna, MS 1552 (VIII.E.27) (s. XIV), fols. 4r-36r [Lindberg (1996), ms. U]
  • Praha, Universitini knihovna, MS 1601 (VIII.G.19) (s. XIV), fols. 47r-64v [Lindberg (1996), ms. G]
  • Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. Lat. 3102 (s. XIV), fols. 1r-28r [Lindberg (1996), ms. V]
  • Venezia, Biblioteca Marciana, MS Lat. VI.133 (Valentinelli XI.10) (s. XIV), fols. 21v-50r [Lindberg (1996), ms. N]
  • London, British Library, MS Cotton Fragments IV (s. XIV), fols. 23r-26v [fragm.]
  • Paris, Bibliothèque Nationale de France, MS lat. 7378A (s. XIV), fols. 97v-101v [excerpta]
  • Salamanca, Biblioteca Universitaria, MS 2662 (s. XIV), fols. 189r-196v [incompleto]
  • Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS  Barb. Lat. 350 (s. XIV), fols. 2r-17r
  • Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Palat. Lat. 828 (a. 1349), fols. 49r-66v
  • Oxford, Bodleian Library, Digby 235 (fin. s. XIV – inic. s. XV), fols. 225-304 [Lindberg (1996), ms. O]
  • Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, MS Plut. 29 cod. 40 (s. XV), fols. 1r-67r [Lindberg (1996), ms. J]
  • London, British Library, MS Harley 80 (s. XV), fols. 1r-33r [Lindberg (1996), ms. H]
  • London, British Library, MS Sloane 2156 (a. 1428), fols. 2r-41v [Lindberg (1996), ms. B]
  • Munich, Bayerische Staatsbibliothek, MS CLM 453 (a. 1494), fols. 87r-190r [Lindberg (1996), ms. Mu]
  • Oxford, Bodleian Library, MS Bodley 874 (s. XV), fols. 1-71 [Lindberg (1996), ms. A]
  • Paris, Bibliothèque Nationale de France, MS Lat. 2598 (s. XV), fols. 15r-20r (figuras); 57r-86v (texto) [Lindberg (1996), ms. C]
  • Cambridge, Magdalene College Library, MS Pepsyan 1207 (s. XV), fols. 1r-61r
  • Cambridge, Trinity College Library, MS 0.9.6 (1418) (s. XV), fols. 66r-96v
  • London, British Library, MS Sloane 2542 (s. XV), fols. 1(25)r-55(79)r [fragm. falta el inicio]
  • Oxford, Bodleian Library, MS Corpus Christi College 223 (s. XV), fols. 3r-51v
  • Oxford, Bodleian Library, MS Savile 18 (s. XV), fols. 113r-165v
  • Zwickau, Ratsschulbibliothek, I, XII, 2 (s. XV), fols. 17r-65v
  • Paris, Bibliothèque Nationale, MS Lat. 10260 (s. XVI), fols. 64v-137r [Lindberg (1996), ms. X]
  • Dublin, Trinity College Library, MS D.2.2 (381) (s. XVI), fols. 112v-154r
  • Groningen, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, MS 103 (s. XVI), fols. 96r-118v; 128r-144v
  • Milan, Biblioteca Ambrosiana, MS S.76 sup. (s. XVI), fols. 124r-201r
  • Oxford, Bodleian Library, MS Digby 91 (s. XVI), fols. 1r-65r
  • Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS  Vat. Lat. 2975 (c. 1554), fols. 80r-146v
  • Vienna, Österreichische Nationalbibliothek, MS 5176 (s. XVI), fols. 91r-v [fragm.]

continet

Inc.: Tractatus perspective, habens tres partes. Prima est de communibus ad ceteras duas. Secunda pars descendit in speciali ad visionem rectam principaliter; tertia ad visionem reflexam et fractam. [Tituli de parte I et Distinctione I: Prima est de proprietatibus…. quinque capitula (ut infra)]. Propositis radicibus sapientie, tam divine quam humane, que sumuntur penes linguas a quibus scientie Latinorum sunt translate, et similiter penes mathematicam, nunc volo radices alias discutere que ex potestate perspective oriuntur. Et si pulcra et delectabilis est consideratio que dicta est, hec longe est pulcrior et delectabilior, quoniam precipua delectatio nostra est in visu…. [Lindberg (1996), 2]

La ed. Combach (1614) y en algunos manuscritos [?], el incipit después de los títulos es como sigue:

Cupiens te et alios sapientie dignos excitare et disponere ad scientiam perspective, scias auctores multos tractare de ha scientia. Sed quidam nimis parum, ut Euclides et Iacobus Alkindi et Tideus; et quidam alii diversos tractatus componunt de partibus perspective, sicut et Liber de visu et Liber de speculis et alii preter istos. Alhacen vero nimis superflue tractavit, et in substantia et in modo; Ptolomeus vero satis mediocriter procedit. Nunc igitur ad instantiam tuam, quedam medullaria sub compendio ex omnibus auctoribus cupio congregare. Sed semper habendus est pre manibus tractatus meus De generatione specierum et multiplicatione et actione et corruptione earum, sine quo nichil dignum potest intelligi de perspectiva. Hec autem scientia est longe pulcrior aliis et utilior, et ideo delectabilior, quoniam precipua delectatio nostra est in visu… [Lindberg (1996), Appendix I, 336]

Expl. Et si faceremus solem et lunam et stellas descendere secundum apparentiam hic inferius et super capita inimicorum apparere, et multa consimilia, ut animus mortalis ignorans veritatem non posset substinere.

Pars Prima [Lindberg (1996), 2-159]

Pars prima habet decem distinctiones.

  • Distinctio prima. Prima est de proprietatibus istius scientie et de partibus anime et cerebro et instrumenti videndi, habens quinque capitula.
    • [Capitulum primum] Primum est de proprietatibus huius scientie.
    • Capitulum secundum. De virtutibus anime sensitivis interioribus, que sunt ymaginatio et sensus communis.
    • Capitulum tertium. De sensibus que sentiuntur a propriis sensibus et sensu communi et ymaginatione.
    • Capitulum quartum. De investigatione estimative et memorie et cogitative virtutis.
    • Capitulum quintum. De expositione auctoritatum contrarium circa iam dictas virtutes.
  • Distinctio secunda. Habens capitula tria.
    • [Capitulum primum] Primum est de origine nervorum qui ad oculum exiguntur.
    • Capitulum secundum. De tunicis oculi compositis ex nervis tribus dictis.
    • Capitulum tertium. De humoribus oculi et tela aranea.
  • Distinctio tertia. Habens capitula tria.
    • [Capitulum primum] Primum est de spericitate et centris, scilicet humoris vitrei et glacialis et cornee et humoris albuginei et uvee.
    • Capitulum secundum. In quo explicatur dubitatio difficilis circa predicta.
    • Capitulum tertium. De centro et spericitate consolidative.
  • Distinctio quarta. Habens capitula quatuor.
    • [Primum capitulum] Primum est de proprietatibus cornee, albuginei, et uvee.
    • Capitulum secundum. De proprietatibus anterioris glacialis.
    • Capitulum tertium. De proprietatibus humoris vitrei, tele, et nervi visibilis, et consolidativa.
    • Capitulum quartum. De palpebris, ciliis, et toto oculo.
  • Distinctio quinta. Habens tria capitula.
    • [Capitulum primum] Primum est quod species lucis et coloris exigitur ad sensum.
    • Capitulum secundum. Quod visio non compleatur in oculis, sed in nervo communi.
    • Capitulum tertium. De ultimo sentiente.
  • Distinctio sexta. De evacuatione confusionis videndi, habens quatuor capitula.
    • [Capitulum primum] Primum est in quo principaliter excluditur confusio videndi que videtur oriri ex parvitate pupille.
    • Capitulum secundum. In quo evacuatur confusio secunda propter concursum radiorum declinantium cum perpendicularibus.
    • Capitulum tertium. In quo evacuatur confusio tertia propter mixtionem specierum in aere.
    • Capitulum quartum. In quo probatur vera mixtio specierum in quolibet puncto medii, cum evacuatione cavillationum in contrarium.
  • Distinctio septima. Habens capitula quatuor.
    • [Capitulum primum] Primum evacuat errorem visus qui fieret si vitreus et glacialis essent eiusdem nature.
    • Capitulum secundum. In quo ostenditur quod species seu virtus oculi fiat usque ad visibile propter actum videndi.
    • Capitulum tertium. In quo obiectiones solvuntur.
    • Capitulum quartum. In quo ratio redditur veritatis.
  • Distinctio octava. In qua proponitur quod preter speciem exiguntur novem ad visum, habens tria capitula.
    • [Capitulum primum] In quo docetur quod lux et distantia debita requiruntur.
    • Capitulum secundum. De tertio, quod est oppositio visibilis respectu visus.
    • Capitulum tertium. De quantitate sensibili ipsius visibilis.
  • Nona distinctio. Habens capitula quatuor.
    • [Capitulum primum] Primum est de densitate et raritate obiecti. [ver la nota infra]
    • Capitulum secundum. De raritate medii.
    • Capitulum tertium. Quod species visus et visibilis fiant in tempore.
    • Capitulum quartum. De solutione obiectorum contra veritatem.
  • Distinctio decima. Habens capitula tria.
    • [Capitulum primum] Primum docet expressius quam superius que sunt sensibilia per se et per accidens.
    • Capitulum secundum. De illis que faciunt speciem in visum.
    • Capitulum tertium. Distinguens tres universales modos cognoscendi per visum.

Pars secunda [Lindberg (1996), 160-251]

Hic incipit pars secunda huius tractatus, que est de modis particularibus et causis videndi secundum linema rectam principaliter, et habet tres distinctiones.

  • Distinctio prima. Prima est de visione penes compositionem oculi, et habet tria capitula.
    • [Capitulum primum] Primum est de hiis qui a longe vident vel prope.
    • Capitulum secundum. In quo dantur cause de certa vel discreta visione in tenebris et luce.
    • Capitulum tertium. De variis erroribus visus propter compositionem et complexionem oculi.
  • Distinctio secunda. De modo videndi recto considerato penes speciem visus et rei vise, habens quatuor capitula.
    • [Capitulum primum] (sine epigraphe)
    • Capitulum secundum. In quo ostenditur duobus diversis experimentis et divisis figurationibus quomodo unum videatur duo.
    • Capitulum tertium. In quo ad hos duos errores componitur una figuratio per unum experimentum, cum consideratione ymaginum plurium disparentium.
    • Capitulum quartum. De hoc quod apparet unum duo, propter elongationem axium particularium ab axe communi, cum expertione omnium modorum situs et assignatione cause visionis bone sive male in omnibus illis.
  • Distincitio tertia. In qua consideratur de triplici modo videndi penes octo predicta, habens novem capitula.
    • [Capitulum primum] Et primo ponuntur exempla de cognitione solo sensu.
    • Capitulum secundum. De cognitione per scientiam.
    • Capitulum tertium (sine epigraphe)
    • Capitulum quartum. De figuratine lune secundum diversas etates, et additiones aliquorum in fine.
    • Capitulum quintum. De comprehensione magnitudinis.
    • Capitulum sextum (sine epigraphe)
    • Capitlum septimum. De scintillatione.
    • Capitulum octavum (sine epigraphe)
    • Capitulum nonum (sine epigraphe)

Pars tertia [Lindberg (1996), 252-334]

In qua descendit auctor ad visionem reflexam et fractam, et habet tres distinctiones.

  • [Distinctio prima] Prima est de reflexo visu, habens sex capitula.
    • [Capitulum primum] Primum est de reflexione in universali.
    • Capitulum secundum (sine epigraphe)
    • Capitulum tertium (sine epigraphe)
    • Capitulum quartum (sine epigraphe)
    • Capitulum quintum (sine epigraphe)
    • Capitulum sextum (sine epigraphe)
  • Distinctio secunda. Et est de visu fracto, habens quatuor capitula.
    • [Capitulum primum] Primum est in universali de visione per fractionem.
    • Capitulum secundum. De diversitate apparitionis loci ymaginis per fractionem in planis.
    • Capitulum tertium. De diversitate loci ymaginis in spericis.
    • Capitulum quartum. De exemplis penes huiusmodi fractiones.
  • Distinctio tertia. De comparatione perspective ad sacram sapientiam et mundi utilitates, habens quatuor capitula.
    • [Capitulum primum] (sine epigraphe)
    • Capitulum secundum (sine epigraphe)
    • Capitulum tertium (sine epigraphe)
    • Capitulum quartum (sine epigraphe)

translationes

  • trad. ingl.: Lindberg (1996)

nota

El inicio de la Pars I, dist. 9, cap. I tiene dos redacciones:

Quintum est quod oportet ut visibile, quod communiter vocamus obiectum visus, excedat densitatem aeris et celi, ut docet Alhacen. Ideoque videmus aquam bene, quia densior est aere, et vapores et nubes et vitra et huiusmodi perspicua, que parum habent de denso respectu eorum que perfectam habent densitatem. Sed tamen sciendum est quod Ptolomeus dicit in secundo libro Perspective quod nos videmus aerem vel perspicuum celeste a longe et in superflua distantia, quamvis non in propinqua, multum enim de perspicuo cumulatur in magna distantia et se habet ad visum, sicut illud quod est perfecte densum in parva distantia. Multum igitur de perspicuo cumulatum in magna distantia fit umbrosum, sicut nos videmus in aqua profunda, per cuius medium non possumus videre terram sicut per aquam parum profundam. Nam partes aque profunde proiciunt umbram priores in posteriores, et fit obscuritas que proprietatem raritatis absorbet, ut sic tanquam aliquod densum appareat tota aqua. Et sic est de aere vel perspicuo celesti longinquo, propter quod redditur visibile, et non de prope.
Sed et alia causa est, scilicet quod visus terminatur ad perspicuum longinquum. Nam, ut dicit Alhacen in septimo, raritas corporum mundi finita est, et ideo quodlibet eorum habet aliquid densitatis, licet non bene sensibilis, et maxime a propinquo. Nam species visus fit ab ipso ad visibile, et debilitatur in distantia, ita quod licet propter fortitudinem sui penetret aerem propinquum, non tamen perspicuum celeste remotum, et ideo terminatur visus ad illud. Sed Avicenna dicit tertio De anima quod illud est vere visibile quod visum terminat. Et ideo hoc perspicuum celeste est vere visibile a longe.
Et pono exemplum in aere vaporoso et nebuloso in hieme, qui a longe videtur sed non de prope. Et tamen aer vaporosus uniformis est in densitate et raritate; sed a distantia magna videtur propter hoc, quod potest terminare speciem visus et ei resistere, et sic fit visibile, quod non potest facere de prope propter fortitudinem speciei visus. Nec est deceptio visus, quia aer ille vaporosus habet ratinem obiecti, que ratio consistit, secundum Avicennam, in hoc, quod potests visum terminare. Similiter dico quod aer vel spera ignis vel celum de prope et a longe est similis raritatis quantum ad sensum; sed tamen habet aliquid densitatis de sua natura, et hec densitas potest specimen visus in magna distantia terminare, quod non potest facere in parva; et ideo videtur bene a linginquo sed non de prope. Quod igitur dicit Alhacen, quod visibile habet excedere densitatem aeris, et vocat aerem perspicuum totum usque ad stellas, intelligendum est in visibilibus consuetis, que in debita distantia et in fortitudine visus possunt videri.
Quare vero appareat coloris vergentis ad nigrum, scilicet coloris azurini, est propter hoc, quod sicut in aqua profunda apparet similiter ille color propter umbras proiectas a partibus, ex quibus umbris redditur obscuritas, que est similis nigredini, sic est in aere sive medio inter nos et celum ultimum. Si vero aliquod corpus celeste esset densum… [Lindberg (1996), 124-128]

2) cambia su redacción en el margen del ms. R [Firenze, Biblioteca Riccardiana Ms. 1223B]

Quintum est quod oportet ut visibile, quod communiter vocamus obiectum visus, resistat visui. Et hoc est quod de sui natura et per se potest videri, et principaliter non propter aliud quod est magis visibile. Habeat aliquid sensibilis densitatis, et excedat aeris densitatem. Verum enim est quod raritas corporum mundi est finita, ut dicit Alhacen in septimo, et ideo habent aliquid densi et resistentie, sed insensibiliter, ut spere aeris et ignis et orbium celestium. Nam aer non potest terminare visum in debita distantia; aqua tamen potest, propter sui densitatem sensibilem quam habet. Et nichil est visibile nisi quod potest visum terminare, ut Avicenna dicit tertio De anima; et certum est. Unde aer non est visibilis in distantia debita, quia visum terminare non potest; et etiam quia eius superficies ponitur super visum non potest videri, quoniam sensibile positum super sensum non sentitur. Neque est visibilis in superflua distantia, licet visus terminetur ad eum. Et sumo aerem pro omni perspicuo quod obicitur visui usque in finem celorum, posito etiam quod nullum celorum sit densum, ut estimatur a sapientibus; et Ptolomeus secundo Opticorum concordat. Nam quod visus terminetur in perspicuo celesti, hoc est propter debilitatem speciei visus ex distantia, propter quam non potest generare sibi simile ulterius. Et hoc ideo est magis propter debilitatem sui quam propter resistentiam aeris; nam si species veniret in sua fortitudine ad aerem remotum, penetraret eum sicut propinquum. Estimat igitur visus se videre aerem remotum eo quod terminatur ad eum, quia consuevit videre res densas et vere visibiles ad quas terminatur. Sed non est aer ille visibilis, sicut nec propinquus, propter causam dictam. Est etiam alia causa quod aer remotus non videatur, quoniam non facit speciem in oculo; nam tunc pars posterior aeris ageret in priorem, et hoc non est verum in aliquo agente, qui agens non agit in se ipsum, sed in aliud a se. Aqua tamen vel vinum vel aliquid liquidum distat ab oculo, et ideo potest facere speciem in eum et agere in ipsum, precipue cum habeat densitatem sensibilem, que in distantia debita potest terminare visum sufficienter. Et in secunda capitula loquimur hic de aere. Ac si ab oculo usque in fine mundi non esset nisi aer et unum corpus perspicuum (quod licet non sit, quoniam sut specie diverse), tamen adhuc spera perspicua multum remota non videretur, quam vis posset facere speciem in visum, quia species visus deficeret antequam occurrat illud corpus. Si vero aliquod corpus celeste esset densum… [Lindberg (1996), Appendix II, 336-338]

Lindberg (1996), nota 645, p. 392: “Although its genuineness cannot be demonstrated, I am inclined (on grounds both of content and of style) to attribute the passage to Bacon”.

(Autor: Óscar de la Cruz. Actualizado el 20.10.2019)